๔๘ : ชื่อว่า #อสังขาริก อีก ๓ นัย

#๔๘อภิธัมมาวตาราวตาร : เพื่อเข้าถึงคัมภีร์อภิธัมมาวตาร

กามาวจรกุศลจิตดวงที่ ๑: ชื่อว่า #อสังขาริก  อีก ๓ นัย

เนื้อความทั้งหมดของอภิธัมมาวตารช่วงนี้อยู่ใน  #คัมภีร์อภิธัมมาวตาร๔ ยังไม่จบ

คราวที่แล้วมา ได้กล่าวถึง สังขาร โดยความหมายว่า ความพยามที่เกิดก่อนหน้าของตนและข้อแนะนำของผู้อื่น อันเป็นการปรุงแต่งจิต หรือ เป็นภาวะที่จิตเข้มแข็ง.  ส่วนจิตที่ไม่มีความเข้มแข็งอันเป็นผลมาจากความพยายามที่ปรุงแต่งจิตโดยอาการอย่างนั้น เรียกว่า #อสังขาริก คือ #จิตที่ไม่มีความพยายามของตนและคำแนะนำของผู้อื่น โดยปรากฏเป็นความเข้มแข็งที่ปรุงแต่งจิต ในการทำบุญกุศล  โดยเรียกง่ายๆว่า #จิตไม่มีการกระตุ้นเตือน.

ถึงคราวนี้ สังขาร มีความเป็นไปโดยนัยอื่นอีก คือ

อสังขาริก มาจาก อ + สังขาร + อิก

อ = ไม่

สังขาร = ความเข้มแข็งที่เกิดขึ้นโดยความอุตสาหะก่อนหน้า ของจิต. ความเข้มแข็งนี้ ถือเป็นธรรมปรุงแต่งจิตที่จรมาจากภายนอกของจิตดวงนี้ ไม่ใช่เป็นธรรมที่อยู่มาแต่เดิม ที่เกี่ยวกับเป็นธรรมที่ปรุงแต่งโดยกำจัดความท้อถอยของจิต แล้วให้เกิดความอุตสาหะในการทำบุญกุศล โดยนัยก่อน.

มีข้อสังเกตว่า สังขารโดยนัยนี้คล้ายกันกับนัยก่อน โดยมีที่ต่างกันคือ

นัยก่อน สังขาร ได้แก่ ความเพียรที่เกิดขึ้นก่อนหน้าซึ่งปรุงแต่งคือทำให้เกิดความเข้มแข็งอันเป็นตัวสังขารนี้ ดังนั้น การที่เรียกความเข้มแข็งว่า “สังขาร” ก็เป็นการเรียก ผล แทน เหตุ เพราะหมายจะย้ำความสำคัญที่ผล.

ส่วนนัยนี้ สังขาร นั่นแหละ คือ ความเข้มแข็งของจิตที่เกิดขึ้นโดยความเพียรก่อนหน้าเหมือนกัน โดยเป็นสภาพที่ปรุงแต่งจิตให้กล้าแข็งอาจหาญในการทำบุญ ซึ่งไม่ใช่เป็นสภาพปกติของตน ดังนั้น จึงเรียกว่า เป็นสภาพเข้มแข็งที่จรมา.

อิก = ไม่มีความหมายใด

เมื่อนำสามคำมารวมกันเป็น อสังขาริก แปลว่า #จิตที่ไม่มีสังขารคือความเข้มแข็งของจิตอันช่วยปรุงแต่ง , เครื่องปรุงแต่ง หรือ ตัวปรุงแต่ง ได้แก่ จิตที่เข้มแข็ง อาจหาญในการทำบุญกุศล ตามสภาพของตนเอง.

อีกนัยหนึ่ง อสังขาริก มาจาก อ + สังขาร + อิก

อ= ไม่มี

สังขาร = ความซบเซาที่ถูกปรุงแต่งขึ้นโดยมลทินคือความตระหนี่เป็นต้น แห่งจิต

อิก = มี หมายถึง จิตที่มี

เมื่อนำสามคำมารวมกันเป็น อสังขาริก แปลว่า #จิตที่ไม่มีสังขารคือความซบเซาที่ถูกปรุงแต่งขึ้นโดยมลทินคือความตระหนี่เป็นต้น หมายถึง จิตที่มีความอาจหาญในการทำบุญกุศล

อีกนัยหนึ่ง

อสังขาริก มาจาก อ + สังขาร + ณิก (กลายมาเป็น อิก และมีความหมายพิเศษ)

อ = เจริญ, มากขึ้น, แรงขึ้น

สังขาร = ปัจจัยพิเศษต่างๆ อันมีกำลัง เช่น อุตุ (อากาศ) และ อาหารประณีตเป็นต้น

อิก = กลายมาจาก ณิก แปลว่า มี หมายถึง จิตที่มี

เมื่อนำสามคำมารวมกันเป็นอสังขาริก แปลว่า #จิตที่มีสังขารคือปัจจัยมีกำลังมาก เจริญ หรือ แรงขึ้น. หมายความว่า ปัจจัยดังกล่าวเป็นปัจจัยมีกำลังแรงพิเศษ ได้ชื่อว่า สังขาร เพราะเป็นธรรมชาติปรุงแต่งโดยทำให้จิตมีความเข้มแข็ง อาจหาญในการทำบุญ ดังนั้น กุศลจิตที่มีปัจจัยเหล่านี้ช่วยปรุงแต่งให้เกิดความเข้มแข็ง จึงชื่อว่า อสังขาริก #จิตที่มีสังขารคือปัจจัยมีกำลังมาก เหล่านั้น.

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช