วันจันทร์ที่ 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2559

๖๓ : ชื่อว่า กามาวจร ย่อเป็น กาม

#๖๓อภิธัมมาวตาราวตาร เพื่อเข้าถึงคัมภีร์อภิธัมมาวตาร
กามาวจรกุศลจิต : ชื่อว่า กามาวจร ย่อเป็น กาม

( เนื้อความช่วงนี้อยู่ใน #คัมภีร์อภิธัมมาวตาร๖ )

เมื่อคราวที่แล้วได้นำคำว่า กามาวจร มาขยายความให้ทราบว่า การตั้งชื่อว่า กามาวจร นั้นหมายถึงการปรากฏอยู่ของกามใน ๑๑ ประเทศนั้น หรือเพราะเอากามนั้นมากำหนดประเทศที่ตนเป็นไป.  แต่คำว่า กามาวจร นี้จะใช้คำว่า กาม เรียกแทน โดยตัดคำว่า อวจร ออกไปเสีย.

๑๗. สฺวายํ รูปภโว รูปํ,            เอวํ กาโมติ สญฺญิโต;
        อุตฺตรสฺส ปทสฺเสว,          โลปํ กตฺวา อุทีริโตฯ
๑๗. เปรียบเหมือนรูปภพ ตรัสเรียกว่า “รูป” เพราะการลบบทหลังเสีย ฉันใด  กามาวจรนี้นั้น บัณฑิตก็ให้ชื่อเรียกว่า “กาม” เพราะกระทำการลบบทหลัง เสียฉันนั้น

การตัดคำว่า อวจร ออกไปนี้มิใช่นึกอยากจะทำก็ทำ แต่ต้องมีหลักฐานการใช้ในพระบาฬี อรรถกถา. ในกรณีนี้ ท่านทั้งหลายที่คุ้นเคยกับการอ่านพระไตรปิฎก ต้องเคยพบคำว่า รูปภพ อรูปภพ เป็นต้น เป็นแน่แท้ ยกตัวอย่างพระบาฬีอัคคัญญสูตร ปาฏิวรรค ทีฆนิกาย (๑๑/๘๘) 

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สัตว์ทั้งหลายที่มีชาติอันไม่อาจนับได้ด้วยวิธีคำนวณหรือวิธีนับ ก็ยังมีอยู่ แม้ภพซึ่งเป็นที่ๆ เขาเคยอาศัยอยู่ คือรูปภพ อรูปภพ สัญญีภพ อสัญญีภพ เนวสัญญีนาสัญญีภพ [ที่ไม่อาจนับได้] ก็ยังมี ย่อมตามระลึก ถึงขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในกาลก่อนได้หลายประการ พร้อมทั้งอาการ พร้อมทั้งอุเทศด้วยประการฉะนี้ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ นี้เป็นธรรมที่เยี่ยม ในฝ่ายบุพเพนิวาสานุสติญาณ ฯ

 ในบาฬีนี้เรียกว่า รูปภพ อรูปภพ เพราะเป็นภพภูมิคือที่อยู่แห่งรูปพรหมและอรูปพรหม.

และในบางแห่งกล่าวสั้นๆเพียง รูป และ อรูป ก็หมายถึง รูปภพ และ อรูปภพ เหมือนกัน เช่น

พระบาฬีธัมมสังคณีปกรณ์ รูปาวจรกุศล (๓๔/๑๓๙)

[๑๓๙] ธรรมเป็นกุศล เป็นไฉน?
โยคาวจรบุคคล เจริญมรรคปฏิปทาเพื่อเข้าถึงรูป (รูปภพหรือรูปภูมิ) *** สงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรมทั้งหลายแล้ว บรรลุปฐมฌานที่มีปฐวีกสิณเป็นอารมณ์ ประกอบด้วย วิตก วิจาร มีปีติและสุขอันเกิดแต่วิเวกอยู่ ในสมัยใด ผัสสะ ฯลฯ อวิกเขปะ มีในสมัยนั้น ฯลฯ สภาวธรรมเหล่านี้ชื่อว่า ธรรมเป็นกุศล.

พระบาฬีธัมมสังคณีปกรณ์ อรูปาวจรกุศล (๓๔/๑๓๙)

[๑๙๒] ธรรมเป็นกุศล เป็นไฉน?
โยคาวจรบุคคล เจริญมรรคปฏิปทาเพื่อเข้าถึงอรูป (อรูปภพหรืออรูปภูมิ) *** เพราะก้าวล่วงรูปสัญญาโดยประการทั้งปวง เพราะความดับไปแห่งปฏิฆสัญญา เพราะไม่มนสิการซึ่งนานัตตสัญญา จึงบรรลุจตุตถฌาน อันสหรคตต้องอากาสานัญจายตนสัญญาสหรคตด้วยอุเบกขา ไม่มีทุกข์ไม่มีสุขเพราะละสุขและทุกข์ได้ เพราะโสมนัสและโทมนัสดับสนิทในก่อน มีสติบริสุทธิ์เพราะอุเบกขาอยู่ในสมัยใด ผัสสะ ฯลฯ อวิกเขปะ มีในสมัยนั้น

*** หมายเหตุ  คำว่า รูปภูมิ รูปภพ เหมือนกัน ในพระไตรปิฎกภาษาไทยแปลคำบาลีว่า รูปูปปตฺติ เป็นคำว่า เข้าถึงรูปภูมิ แต่ในที่นี้ขอใช้คำว่า รูป เพื่อสอดคล้องกับเนื้อเรื่องที่กล่าวถึงนี้. *** แม้ใน อรูปภูมิหรืออรูปภพก็มีนัยนี้.

ท่านทั้งหลายจะเห็นว่า ในบางแห่งเป็นรูปภพ บ้าง รูป บ้าง แม้เมื่อเป็นเช่นนี้ แม้คำว่า กามาวจร ก็อาจตัดคำว่า อวจร ออกไป เหลือเพียงคำว่า กาม ก็มีความหมายเดียวกันกับคำว่า กามาวจร นั่นเอง เพราะเป็นการย่อคำพูดให้สั้นลง ซึ่งเป็นความนิยมในการใช้ภาษาบาฬีประการหนึ่ง.

เมื่อได้คำว่า กาม ด้วยประการฉะนี้แล้ว ต่อไปก็จะนำไปประกอบกับคำว่า อวจร เป็น กามาวจร (เหมือนเดิมอีกนั่นแหละ) ขึ้นใหม่ เพื่อให้มีความหมายต่างไปกับคำว่า กามาวจร ที่หมายถึง ๑๑ ประเทศ เหล่านั้น ก็คงจะต้องยกไปกล่าวคราวหน้า วันนี้เวลาหมด ขอยุติเพียงเท่านี้

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช

ไม่มีความคิดเห็น:

แสดงความคิดเห็น