๓๗ : การจำแนกจิตโดยภูมิ : กามาวจรกุศลจิต

#๓๗อภิธัมมาวตาราวตาร : เพื่อเข้าถึงคัมภีร์อภิธัมมาวตาร

การจำแนกจิตโดยภูมิ : กามาวจรกุศลจิต

จิตโดยชาติทั้งสามนั้น คัมภีร์อภิธัมมาวตารนำจิตพวกกุศลชาติมาแสดงก่อน โดยจำแนกกุศลจิตเหล่านั้นโดยภูมิทั้ง ๔ มีกามาวจรเป็นต้นซึ่งมีรายละเอียดใน #คัมภีร์อภิธัมมาวตาร๔ บาฬีและแปล ดังต่อไปนี้ 

ตตฺถ กุสลจิตฺตํ เอกวีสติวิธํ โหติ, ตยิทํ ภูมิโต จตุพฺพิธํ โหติ, กามาวจรํ, รูปาวจรํ, อรูปาวจรํ, โลกุตฺตรญฺเจติ.

ในจิต ๓ อย่างนั้น กุศลจิตมี ๒๑ อย่าง, กุศลจิตนี้นั้นมี ๔ อย่างโดยภูมิ คือ กามาวจรกุศลจิต รูปาวจรกุศลจิต อรูปาวจรกุศลจิต และโลกุตตรกุศลจิต.

จิตที่นับว่าเป็นกุศลจิต เมื่อประมวลแล้วจะได้ ๒๑ ดวง แต่เมื่อแบ่งโดยประเภทแห่งภูมิ จะได้ ๔ ภูมิ ตามสมควรดังนี้คือ

กามาวจรกุศลจิต คือ กุศลจิตที่เกิดอยู่ในกามาวจรภูมิโดยส่วนมาก มี ๘ ดวง

รูปาวจรกุศลจิต คือ กุศลจิตที่เกิดอยู่ในรูปาวจรภูมิโดยส่วนมากมี ๕ ดวง

อรูปาวจรกุศลจิต คือ กุศลจิตที่เกิดอยู่ในอรูปาวจรภูมิโดยส่วนมาก มี ๔ ดวง

โลกุตรกุศลจิต คือ กุศลจิตทึ่เป็นโลกุตตระ คือ ข้ามพ้นจากโลกทั้งสามมีกามโลกเป็นต้นมี ๔ ดวง

ดังนั้น เมื่อว่าโดยสังเขปกุศลจิตจึงมี ๒๑ ดวงดังนี้ ส่วนการนับจำนวนโดยพิสดารจะมีเป็นลำดับไป. ใคร่จะชี้แจงแนวทางการนำเสนอเนื้อความพระอภิธรรมอันโครงสร้างของคัมภีร์นี้สักเล็กน้อย

พระอภิธัมมาวตารจะแสดงการจำแนกปรมัตถธรรม ๔ มีจิตเป็นต้น โดยจำแนกออกเป็นกลุ่มใหญ่ก่อน เช่น แสดงประเภทจิตมี ๑ ประเภท ๒ ประเภท ๓ ประเภทเป็นต้นเป็นลำดับไป เช่น จิตมีอย่างเดียวโดยความเป็นสภาวะรู้อารมณ์ มี ๒ โดยจิตมีวิบากและไม่มีวิบาก มี ๓ ประเภทโดยกุศลชาติ อกุศลชาติและอัพยากตชาติ อย่างนี้เป็นต้น. 

เมื่อได้วางประเภทจิตจนครบแล้ว ต่อมาจึงอธิบายรายละเอียดทั้งโดยสภาวะและจำนวนแห่งธรรมนั้น ตามนัยของพระบาฬีและอรรถกถา เมื่อเป็นเช่นนี้รายละเอียดจึงมีครบถ้วนทั้งสำนวนโวหารที่มาในพระบาฬีและอรรถกถาทำให้ผู้อ่านได้อรรถรสทางวรรณกรรมนอกจากจะได้ความรู้สภาวปรมัตถ์อีกด้วย ต่างจากปกรณ์อภิธัมมัตถสังคหะที่นำเข้าสู่ปรมัตถธรรม ๔ อย่างรวบรัดตามความประสงค์ของผู้รจนาที่ต้องการให้เป็นปกรณ์ฉบับย่อความพระอภิธรรม. 

ท่านทั้งหลายเมื่อได้ศึกษาพระอภิธัมมัตถสังคหะมาบ้างแล้ว ก็จะมีพื้นฐานมากพอที่จะเก็บเกี่ยวอรรถสาระแห่งพระอภิธรรมเพิ่มขึ้นจากคัมภีร์นี้ เพื่อสะสมความรู้อันจะเป็นอุปกรณ์การหยั่งลงสู่พระอภิธรรม ตามชื่อของคัมภีร์นี้.

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช