๓๙ : การจำแนกกามาวจรกุศลจิตโดยนัยต่างๆ

#๓๙อภิธัมมาวตาราวตาร : เพื่อเข้าถึงคัมภีร์อภิธัมมาวตาร

กามาวจรกุศลจิต : การจำแนกกามาวจรกุศลจิตโดยนัยต่างๆ

วิธีการแสดงจิตของคัมภีร์อภิธัมมาวตาร จะจำแนกจิตโดยประเภทละ ๑ เป็นต้น เพราะฉะนั้น บรรดากุศลจิตทั้ง ๔ ได้ยกกามาวจรกุศลจิตแสดงก่อน โดยจำแนกเป็น ๑ อย่าง ๒ อย่าง ๓ อย่าง ๘ อย่าง ไว้ดังนี้

ตตฺถ กามาวจรกุสลจิตฺตํ 

ภูมิโต เอกวิธํ, 

สวตฺถุกาวตฺถุกเภทโต ทุวิธํ, 

หีนมชฺฌิมปณีตเภทโต ติวิธํ, 

โสมนสฺสุเปกฺขาญาณปฺปโยคเภทโต อฏฺฐวิธํ โหติฯ 

เสยฺยถิทํ – โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริกเมกํ, อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ, สสงฺขาริก-เมกนฺติ อิทํ อฏฺฐวิธมฺปิ กามาวจรกุสลจิตฺตํ นามฯ

บรรดากุศลจิต ๔ ประเภทเหล่านั้น กามาวจรกุศลจิต

มีประเภทเดียว คือ ภูมิ,

มี ๒ ประเภทโดยแบ่งเป็น สวัตถุกะ จิตมีวัตถุ และ อวัตถุกะ ไม่มีวัตถุ

มี ๓ ประเภท #โดยแบ่งเป็นหีนะ จิตชั้นต่ำ มัชฌิมะ จิตชั้นกลาง และ ปณีตะ จิตชั้นประณีต

มี ๘ ประเภท โดยแบ่งจิตที่ประกอบกับโสมนัสเวทนา อุเบกขาเวทนา ปโยคะ (การกระตุ้นเตือนที่เรียกว่า สังขาร) และญาณเป็น ๘ ประเภท คือ

๑.     #จิตที่เกิดร่วมกับโสมนัสเวทนา ไม่มีความกระตุ้นเตือน ประกอบด้วยญาณ ดวงหนึ่ง

๒.    จิตที่เกิดร่วมกับโสมนัสเวทนา มีความกระตุ้นเตือน ประกอบด้วยญาณ ดวงหนึ่ง

๓.    จิตที่เกิดร่วมกับโสมนัสเวทนา ไม่มีความกระตุ้นเตือน ไม่ประกอบด้วยญาณ ดวงหนึ่ง

๔.    จิตที่เกิดร่วมกับโสมนัสเวทนา มีความกระตุ้นเตือน ไม่ประกอบด้วยปัญญา ดวงหนึ่ง

๕.    จิตที่เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา ไม่มีความกระตุ้นเตือน ประกอบด้วยญาณ ดวงหนึ่ง

๖.     จิตที่เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา มีความกระตุ้นเตือน ประกอบด้วยญาณ ดวงหนึ่ง

๗.    จิตที่เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา ไม่มีความกระตุ้นเตือน ไม่ประกอบด้วยญาณ ดวงหนึ่ง

๘.    จิตที่เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา มีความกระตุ้นเตือน ไม่ประกอบด้วยญาณดวงหนึ่ง

ด้วยประการดังนี้ แม้จิตทั้ง ๘ ดวงนี้ จึงมีชื่อว่า กามาวจรกุศลจิต.

ข้อความเหล่านี้ เป็นการแสดงจำแนกกามาวจรกุศลจิตที่มาในอภิธัมมาวตาร ขอท่านทั้งหลายกำหนดจดจำไว้เป็นแม่นมั่นก่อนเถิด คราวต่อไปจะได้นำคำอธิบายของคัมภีร์ฎีกามาประกอบตามควร.

ขออนุโมทนา

สมภพ สงวนพานิช.