๖๘. กามาวจรกุศลจิต ๘ ดวงโดยบุญกิริยวัตถุ ๑๐

#๖๘อภิธัมมาวตาราวตาร : เพื่อเข้าถึงคัมภีร์อภิธัมมาวตาร

กามาวจรกุศลจิต : ความเป็นไปของกามาวจรกุศลจิต ๘ ดวงโดยบุญกิริยวัตถุ ๑๐

ดู #คัมภีร์อภิธัมมาวตาร๘

http://aphidhammavatara.blogspot.com/2016/05/blog-post_79.html 

จิต ๘ ดวง ได้ชื่อว่า กามาวจร ด้วยเหตุ ๓ ประการ คือ เที่ยวไปในกามตลอดกาลโดยส่วนมาก ๑, ทำปฏิสนธิให้เที่ยวไปในกาม ๑, นับเนื่องในกามาวจร ๑ และ ชื่อว่า กุศล เพราะกำจัดบาป เป็นต้น เพราะเหตุนั้น จึงชื่อว่า กามาวจรกุศลจิต เพราะเป็นกามาวจร ด้วย กามาวจรนั้น เป็น กุศลด้วย จึงชื่อว่า กามาวจรกุศล.

ก็กามาวจรกุศลจิต ๘ ดวงเหล่านั้น มีความเป็นไปอย่างไรบ้าง

๒๐. 

      อิทํ อฏฺฐวิธํ จิตฺตํ,             กามาวจรสญฺญิตํ;

   ทสปุญฺญกฺริยวตฺถุ-           วเสเนว ปวตฺตติฯ

จิตที่ได้ชื่อว่า กามาวจร ๘ อย่างนี้ ย่อมเป็นไปด้วยสามารถแห่งบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ นั่นเทียว.

บุญกิริยาประเภทใดประเภทหนึ่ง ในบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ประการ ย่อมเป็นเหตุให้จิต ๘ ดวงนี้เกิดขึ้น.  ในที่นี้จะแสดงเรื่องเหล่านี้โดยสังเขป พอเป็นเครื่องประกอบของกามาวจรกุศลจิต เรื่องนี้มาในอรรถกถาอภิธรรมชื่อว่า อัฏฐสาลินี และคัมภีร์อื่นๆฝ่ายพระสูตรมากแล้ว ขอท่านสาธุชนค้นหาความพิสดารในนั้นเถิด.

          พระฎีกาจารย์แสดงไว้ในคัมภีร์ฎีกาอภิธัมมาวตาร บุญกิริยาวัตถุ โดยแยกศัพท์นี้ออกเป็น ๓ คือ

          บุญ คือ สภาวะทำให้เกิดผลน่าบูชา และ เป็นสภาวะชำระสันดานของตน

          กิริยา คือ กรรมอันควรทำ

          วัตถุ คือ เหตุอันเป็นที่ต้้งของอานิสงส์เหล่านั้นๆ.

          และเมื่อนำสามศัพท์รวมกัน ก็ได้ความว่า บุญนั้นเป็นสิ่งที่ควรทำ ชื่อว่า บุญกิริยา,  บุญกิริยานั้นคือวัตถุ เพราะเป็นที่ตั้งคือเป็นเหตุแห่งอานิสงส์ต่างๆ จึงชื่อว่า บุญกิริยาวัตถุ.

          จิต ๘ ดวงเหล่านี้แหละ ก็คือบุญกิริยาวัตถุทั้ง ๑๐ ประการนั้นทีเดียว  จึงหมายความว่า เมื่อจิตดวงนี้เป็นไป ก็ย่อมเป็นไปโดยเป็นบุญกิริยาวัตถุได้ทั้ง ๑๐ ซึ่งต่างจากรูปาวจรกุศล อรูปาวจรกุศล และโลกุตรกุศลที่เป็นไปโดยภาวมยกุศลอย่างเดียวเท่านั้น.

          ยังมีความหมายอีกนัยหนึ่ง คือ จิต ๘ ดวงนี้แหละ ย่อมเป็นไปโดยเป็นบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ อย่างนี้เท่านั้น จะเป็นไปโดยบุญกิริยาวัตถุมีการสรรเสริญเทพอื่นเป็นต้น ที่พวกเดียรถีย์ฝ่ายอื่นตั้งขึ้น ก็หามิได้. เรื่องนี้ พระฎีกาจารย์บอกว่า จะมีรายละเอียดให้ติดตามในข้อความว่า “บุญคืออนุสสติทั้งปวง” เป็นต้น ที่จะมาถึงในคราวต่อๆไป.

          ขออนุโมทนา

          สมภพ สงวนพานิช